Bedensel belirti bozukluğu, bir kişinin ağrı veya yorgunluk gibi fiziksel duyumlar hakkında aşırı endişe hissettiği bir durumdur. Fiziksel semptomlarla ilgili bu kaygı, önemli sıkıntıya neden olur ve bireyin günlük yaşamını bozar. Fiziksel semptomlar teşhis edilebilir bir tıbbi durumla ilgili olabilir veya olmayabilir, ancak fiziksel semptomlara verilen aşırı tepki somatik belirti bozukluğunu karakterize eden şeydir.
Somatik belirti bozukluğunun prevalansı bilinmemektedir, ancak genel nüfusun yüzde 5 ila 7’sinin bu duruma sahip olabileceği tahmin edilmektedir. Kadınlar erkeklerden daha fazla fiziksel semptom bildirme eğilimindedir ve bu nedenle somatik belirti bozukluğunun yaygınlığının kadınlarda daha yüksek olması muhtemeldir. Bu durum hipokondriyaz veya hastalık kaygısı bozukluğu ile ilgilidir.
Belirtiler
Somatik belirti bozukluğu olan kişilerde, önemli sıkıntıya neden olan birden fazla fiziksel semptom vardır. Bu semptomlar spesifik, belirli bir alanda ağrı veya daha genel olarak yorgunluk olabilir; ve bunlar normal bedensel duyumlar olabilir veya tıbbi bir durumun sonucu olabilir. Somatik belirti bozukluğu, insanların tek başına duyumlarla değil, fiziksel duyumlarına yanıt olarak hissetme ve davranma biçimleriyle karakterize edilir.
Somatik belirti bozukluğu olan insanlar, hastalıkla ilgili yüksek düzeyde endişe yaşayarak çok fazla zaman ve enerji harcarlar. Vücutlarındaki fiziksel duyumların tehdit edici veya zararlı olduğunu varsayarlar ve aksini gösteren herhangi bir kanıta bakılmaksızın genellikle semptomları hakkında en kötüsünü düşünürler. Örneğin, bir kişi herhangi bir komplikasyon olmadan cerrahi bir prosedür geçirebilir, ancak ameliyattan sonra fiziksel duyumlarla ilgili endişeleri onu bozabilir veya sakat bırakabilir.
Sağlık endişeleri o kadar aşırı hale gelebilir ki, bir kişinin kimliğinin merkezi bir özelliğidir ve başkalarıyla olan ilişkilerine hakimdirler. Somatik belirti bozukluğu olan bireyler tıbbi bakıma yüksek oranlarda erişir, ancak bu tür tıbbi bakım nadiren sıkıntılarını iyileştirir. Fiziksel şikayetler tıbbi olarak açıklanabilse de açıklanamasa da, acıları gerçektir ve günlük işleyişi engeller.
DSM-5 tarafından kataloglanan somatik belirti bozukluğunun belirtileri:
- Üzücü olan veya günlük yaşamın önemli ölçüde bozulmasına neden olan bir veya daha fazla somatik semptom.
- Aşağıdakilerden en az biri tarafından ortaya çıkan somatik semptomlar veya ilişkili sağlık endişeleriyle ilgili aşırı düşünceler, duygular veya davranışlar:
- Kişinin semptomlarının ciddiyeti hakkında orantısız ve ısrarcı düşünceler.
- Sağlık veya semptomlarla ilgili kalıcı olarak yüksek düzeyde endişe.
- Bu semptomlara veya sağlık endişelerine aşırı zaman ve enerji ayrılması.
- Herhangi bir somatik semptom sürekli mevcut olmasa da, bir şekilde semptomatik olma durumu kalıcıdır (genellikle altı aydan fazla).
Sebepler
Somatik belirti bozukluğunun gelişimine katkıda bulunabilecek birçok faktör vardır. Bazı durumlarda semptomların gelişmesinden önce büyük yaşam stresi olabilir. Olumsuz bir bakış açısı veya kişiliği olan kişilerin yanı sıra ailede somatik belirti bozukluğu öyküsü olanlar da durumu geliştirmeye daha yatkındır. Bu durum, ağrıya karşı yüksek duyarlılığı olan veya alkol ve madde bağımlılığı öyküsü olan kişilerde de daha sık görülür. Bir pratisyen hekim somatik belirti bozukluğundan şüphelenirse, kişi derhal bir ruh sağlığı uzmanına yönlendirilmelidir.
Tedavi
Somatik belirti bozukluğunun tedavisi çok yönlüdür ve fiziksel semptomlarını etkileyen kültürel faktörler göz önünde bulundurularak her hastanın ihtiyaçlarına göre uyarlanmalıdır. Bir sağlayıcı ile güçlü bir ilişki kurmak ve semptomları meşrulaştırmak tedavinin önemli yönleridir. Tedavi stratejileri, altta yatan herhangi bir kaygı veya depresyonu ele almak için antidepresanlar gibi ilaçları içerir; SSRI’ların veya seçici serotonin geri alım inhibitörlerinin etkili olduğu bilinmektedir.
Diğer etkili tedavi seçenekleri arasında bilişsel davranışçı terapi ve farkındalık temelli terapi de bulunmaktadır. Somatik belirti bozukluğu genellikle kronik bir durumdur, ancak araştırmalar insanların iyileşebileceklerini ve sıkıntılarını en aza indirmek için stratejiler öğrenebileceklerini göstermiştir.
Uzm. Psikolog Seliyha Elbeyoğlu tarafından web sitesinde kulanılmak üzere Psychology Today’ de yayınlanan makalelerden derlenerek Türkçe’ye çevrilmiştir.